Балықтардың бұлшық еттерінің құрылысы
Сабақ жоспарлары
Балықтардың бұлшық еттерінің құрылысы дәріс сабақ жоспары
Балықтардың бұлшық еттерінің құрылысы дәріс сабақ жоспары
Тақырыбы: Балықтардың бұлшық еттерінің құрылысы
Жоспар:
Балықтардың Соматикалық және висцеральды еттер
Балықтардың Бас еттер құрылысы мен ерекшеліктері
Балықтардың Қанат еттері және ерекшеліктері
Балықтардың Бұлшық еттердің маңыздылығы
Пайдаланатын әдебиеттер:
Негізгі
1.Наумов С.П. Омыртқалылар Зоологиясы М 1982 ж.
2.Карташев Н.Н. Практикум по зоологии позвоночных М 1969
3. Анисимова И.М. Лавровский В.В. Ихтиология М 1991 ж.
4. Ә.А.Бәйімбет- Ихтиологияның негіздері. 1 бөлім А-Ата 2005.
5. Суворов Е.К. Основы Ихтиологии М., 1948 ж.
6. Джумалиев М.К. Биоразнобразие животного мира (хордовые) 1 ч. Алматы 2002
Қосымша:
7.Бәйімбет Ә.А. Темірхан С.Р. Қазақстанның балық тәрізділері балықтарының қазақша орысша анықтаушысы Алматы 1999 ж.
8.Алеев Ю.Г. Функциональный основы внешнего строения рыб
9.Плавильшиков Н.Н. Очерки по историй зоологии М. 1941
10.Правдин И.Ф. Руководство по изучению рыб. М., 1966 г.
11.Никольский Г.В. Экология рыб М., 1963 г.
12.Жизнь животных. Рыбы 4 т. М., 1983
Лекция мәтіні:
Балықтардың бұлшық еті соматикалық (дене еті) және висцеральды ішкі
органдардың еті) болып бөлінеді. Соматикалық ет көлденең-жолақты, ал висцеральды – біріңғай салалы еттен тұрады.
Балықтардың соматикалық етінде дене, бас және қанат еттерін бөлуге болады. Ең жақсы дамығаны дене, немесе қозғалыс, еті ол дөңгелекауыздыларда сегменттелген.
Ет сегменттері-миомерлер бір бірінен бәнекертканьді перделермен-миосепталар-бөлінген.
Балықтардың дене еті түсі, құрылымы, биохимиялық құрамы және қызметі бойынша ажыратылады. Ақ (ақшыл), қызыл (қоңыр) және аралық ет талшықтарын ажыратады.
Балықтардың үлкен жылдамдықтағы қозғалысының, орындалуы ет талшықтарының қызметімен байланысты. Ақ еттер аэробты зат алмасуға, ал қызыл еттер анаэробты зат алмасуға бейімделген. Қызыл етті балықтар ұзақ уақытта үлкен жылдамдықпен жүзеді. Сүйекті балықтардың еті ақ. Көпшілік балықтардың қызыл еті-бүйір сызығының бойында және қанаттар түбінде болады. Қызыл еттің салыстырмалы көлемі, олардың жүзу жылдамдығына тікелей байланысты.
Дөңгелек ауыздылардың дене еті ұзынынан созылған екі таспа (лента) сияқты. Қиғаш орналасқан миомерлері сәл иілген, сондықтан алдыңғы миомерлері кейінгілерінің үстінен киіледі. Дөңгелекауыздылардың дене еттерінің жіктелуі байқалады: құрсақ бөлімінде жұп қиғаш еттер мен тік қарын еті пайда болады.
Балықтардың бұлшық еттері де екі бүйір етінен тұрады, олар метомерлі бірақ миомерлер көлденең перде арқылы дорсальді және вентральді бөліктерге бөлінген.
Шеміршекті және сүйекті балықтардың бұлшық етінің құрылысы ұқсас.
Шеміршекті балықтардың тұлға еті нашар жетілген. Шеміршекті балықтарда жұп қиғаш және тік қарын еттері жақсы дамыған. Нағыз сүйекті балықтарда тұлға еті жіктеліп – желбезек қақпағын пайда етеді. Бұл балықтарда ұзын арқа еті, қарынның ішкі және сыртқы қиғаш еттері мен тік еті дамыған. Ұзын арқа еті дененің еқі жағында бүкіл арқа бойына созылған. Миомерлері артқа бағытталады, сонан қайтадан ілгері бағытталады. Қарынның сыртқы қиғаш ет талшықтарымен, жоғарғы жиектен қиғаш төмен және артқа қарай бағытталған, вентральді арқаудың жоғарғы бөлігінде орналасқан.
Қарынның ішкі қиғаш ет талшықтармен, жоғарғы жиектен қиғаш төмен және алдына қарай бағытталған, бүкіл бүйір қабырғаларын, яғни түгел вентральді арқауын құрайды. Қарынның тік ет талшықтарымен тұлғаның алдыңғы бөлігін бойлай орналасады.
Балықтардың соматикалық бас еті желбезекүсті, желбезек асты және алты жұп көз етінен тұрады. Қанат еттері –тұлға еттерінен бөлінген ет шоқтары. Көпшілік балықтардың еті түссіз, кейбір балықтардың еті түсті. Мысалы шортанның еті боздау, бекіреде сарғыш, албырттарда-қызғылт сары. Бекіреледің етінің түсті болуы оның етінде майдың көп болуы.
Балықтардың еттерінің негізгі қызметі балықтардың кұрделіде ,қарапайым қозғалыстарын жасауға мүмкіндік береді. Қоршаған ортасына бейімделуіне, азығын тауып жеуіне, жауларынан қорғауына , тіршілік әрекетін жасауға көмектеседі. Неғурлым балықтар жақсы дамыса , соғурлым бұшық еттері жақсы күрделі дамиді. Бұлшық еттердің дамуы ағзаның физиологиялық жағдайына байланысты.
